Urtarrilak 26 zituen, larunbata, eta goizeko 7.30etan Portaleko ate aurrean geunden 40 lagun, bizi-bizi, erne, urduri samar. Ordu horretan ireki behar zigun kultur etxeko atea udaltzainak, baina zentralera 2-3 aldiz deituta ere, ia 8.00ak ziren kotxe-patrulla agertu zenerako. Txulo asko atera ziren kotxetik eta entzutekoak zituztela jakinda zaunka hasi zitzaizkigun ezer baino lehen. Horixe izan zen egun eder hartako gurutze bakarra. Hortik aurrerakoak irriparrearekin gozatzekoak izan ziren.
Merkatu plazara 8.30etan agertzekoak ginen, baina udaltzainaren laguntzarekin 15 minutu berandu iritsi ginen. Jende multzo polita geneukan zain eta baserritarrak beraien postuetan. Ikusleentzat bezala guretzat ere estrainekoa zen, eta urduri eta poz-pozik egin genuen lehen koko-dantza.
Eguzkiaren lehen printzekin iritsi ginen Barrundira, lehen baserria. Don Eusebiok txapligua bota, Jainaga eta Narbaizak trikitia eta panderoa astindu, eta han joan ginen bidean behera. Koko-dantza, koko-moko kanta eta eskea, eta mamarruek saria pasa ondoren, korneta-hotsarekin ospa hurrengora.
Barrundin ohetik atera genituen gazteak, Arexitan ikaraz geratu ziren umeak, Narrukoak kozkortuta daude baina halere erne, Gaztelun oraindik ulertu ezinda dago baserritarra: ze porru klase darabilte honek kalekumiok?
Baserriz baserri, bidez bide, goruntz egin genuen. Argiñaon gizona ataritik ateratzeko nahikoa lan izan genuen, baina Untzetan dantzarako prest aurkitu genituen andrazkoak. Eta mamarruak lan eta lan, jaso eta jaso. Errenkadan etorri ziren Zelaikoa, Barrentxe, Sanjoangoa eta Arizmendi. Arizmendiguenako etxekoandriak Petra ikusi orduko barrezka hasi eutsi ezinda ezkutatu zen, eta azken aldaparen buruan, ermitañoaren gordelekua aurkitu genuen, Gaztelu.
Iñarreko bide-gurutzean ikusle eta jarraitzaile multzo bat geneukan zain, eta hortik San Martin-era. Hori ilusioa San Martin-eko etxekoandreak. Martin perratzaileak dantzara atera eta pozik bera! Mendigoitiko tunelaren beste aldean aho-gozagarriak genituen zain, Lezetan atari ederra eta Asola-berrin parada y fonda. 11.30ak jota ziren, gosetuta eta egarrituta geunden, eta hamaiketako bikaina eskaini ziguten bertakoek.
Indarberrituta Sumendixa baserri bikotzean goizeko emanaldi jendetsuena egin genuen, prentsa grafiko eta guzti!! Altzubarren-en ere barruraino pasa arazi gintuzten, eta sukaldeko mahai hustu ondoren, Lazaretora. Lezetabeletxe eta Arrateko bidean Biriñaoko baserritar gazteak, Eskaregi-errotan lotsarazi genuen emakumea eta Itsason sorpresa. Ohi bezala zaratatsu, txapligo, ezkila eta oihuekin iritsi ginen, baina etzen inor ageri atetik. Leihoan antzeman genuen etxekoandrea, baina irtetetzeko imintziorek egin ez zuenez hasi ginen dantzan. Bukatzear geundenean agertu zitzazkigun bi gizon, gaztaiz betetako poltsa eskuan! Mugitzabarrin azken aurrekoa eginda iritsi ginen Kantabriara, 14.00ak ondo jota. Azken dantza egin eta deskantsua eta otordua, beharra genuen!!
Zestero-ko baserritarrak andrea gaixorik zuela eta Kantabriara ekarri zigun otar eder bat. Kostata altxatu ginen mahaitik eta Gorostara abiatu binen. Gorostagaineko gizona lotsarazi genuen, eta Gorostabeñan kafia hartu ondoren, errieta entzun genuen Gorostazpikoan. “Hola ez, hola ez. Karnabalak datorren astian dira!” bota zigun etxekoandreak.
Iturraon berriz ere meriendatuta jaitsi ginen eguneko azken baserrira. Kuadrilla ederra genuen zain Mandiolaazpikoan, eta otarra ere demasa, baserri gehienetan bezala.
Iluntzen ari zen kalera jaitsi ginenerako. Mauxitxa zain genuen eta txarangaren indarrak kontajiatuta jo eta ke jardun genuen koko-dantzan Toribio Etxebarria, Untzaga eta Kalbetonen. Jendea erruz pilatu zitzaigun inguruan eta nekea eta egun osoko dantzaren eromena nahastuta bukatu genuen koko-eguna.
Eguneko gora-beherak aipatu ostean, koko-jantziak aurkeztuko ditugu jarrian. Koko-dantzariak eta koko-marruek osatzen dute taldea.
Koko-dantzariak
Buruzagia
Koko-marruak
Mamarruak
Burburixuak
Masustak
Aixerixak
Hartza
Maria
Batista kojua eta Arraguetako Ama Birjina
Don Eusebio eta Petra
Kattalin eta Manuela
Martin perratzailia
Sasikartia
Jainaga eta Narbaiza
Mauxitxa
Hala hala
Hauxe karnabala, goazen-goazen gosetu ein garala kantatzen genduan baserrixetatik juterakoan, eta mamarruak otarra bete eta bete. Demasekua izan zan baserritarren erantzuna eta eskertu nahixa. Letxugak, babak, oilaskoak, konejua, intxaurrak, azak, patxaran, gaztaiak, urrak, patatak, txakolina, arrautzak (zientua!), porruak, porruak, porruak… Izugarria izan zan. Demaseko bazkaria egin genduan jasotako guztiarekin. Baserritarrekin zorretan geratu gara, eta pentsatu dogu datorren urtian beste bisita bat egitea! 😉
Bukatzeko aipamen bereziak. Batetik eskerrak koko-nduktoriei (falta dana erretratua ateratzen ari zan!). Bestetik azken orduko kontuekin koko-dantzetara etorri gabe geratu ziran bixeri datorren urtian aitzaki hobiak topatzeko! Eta azkena, koko-jantziak prestatzen ibili diranentzat. Eurek bakarrik dakite zenbat ordu, zenbat joan etorri, eta zenbat lan eman duten prestaketa lanek. Masusta fotografua eta sasikartia, biba zuek!
Fernando Retolaza, Felipe Loyola eta Arantza Uriguenek egindako argazki sorta osoa ikusteko:
